Nieuwe regeling, open cultuur: brandweer maakt serieus werk van mentale gezondheid onder medewerkers.
Al jaren probeert de brandweer de mentale klachten onder werknemers tegen te gaan. En met succes, want zowel werknemers als werkgevers zijn zich bewuster geworden van de risico’s. Toch moet de harde cultuur binnen het brandweervak verder worden doorbroken. “Vlak voor een reanimatie kan een brandweerman zomaar zeggen: ik voel me niet oké, maar ik ga gewoon.”
Door: Jordy Heijnen
Dat die bewustwording er is, benadrukt de nieuwe PTSS-regeling voor brandweerlieden. Deze moet voor alle 25 veiligheidsregio’s in Nederland duidelijkheid geven over waar en hoe (potentiële) slachtoffers van posttraumatische stressstoornis moeten worden begeleid. De regeling gaat in op 1 februari 2026 en is gebaseerd op de werkwijze van politie en defensie, die PTSS al eerder als beroepsziekte erkenden.
Landelijke ondersteuning, eerste aanspreekpunt dichtbij
Met een landelijk ondersteuningsbureau, een beoordelingscommissie en een diagnostisch instituut wordt de versnippering in het beleid van de veiligheidsregio’s weggenomen. Toch moet de eerste melding ‘gewoon’ bij de regio’s zelf worden gedaan, met een collega die in deeltijd als aanspreekpunt dient.
Team Collegiale Ondersteuning
De stap daarvoor is echter minstens zo belangrijk: de collegiale nazorg na een heftig incident. Het Team Collegiale Ondersteuning (TCO) is het luisterend oor binnen ieder brandweerkorps in Nederland, waar betrokken collega’s met gelijkgestemden in gesprek kunnen over bijvoorbeeld een brand, reanimatie of verkeersongeluk.
Thérèse van Mil, psycholoog binnen de Veiligheidsregio Rotterdam-Rijnmond, benadrukt dat daarmee veel mentaal leed wordt voorkomen. “Binnen het Team Collegiale Opvang zitten brandweerlieden die zijn opgeleid om de juiste nazorg te bieden na ingrijpende incidenten. Met deze aanpak wordt 90% van de gevallen al verwerkt. Brandweerlieden van Rotterdam-Rijnmond gaan dan ook pas met mij in gesprek als de klachten langer dan 4 tot 6 weken aanhouden.”
Brandweerlieden aan lot overgelaten
Toch melden lang niet alle brandweerlieden zich met PTSS-gerelateerde klachten. Zo zocht Zembla in 2024 uit dat er jarenlang maar weinig melding werd gedaan over PTSS. En als er dan meldingen binnenkwamen, werden medewerkers regelmatig aan hun lot overgelaten door hun werkgever.
Uitgevallen brandweerlieden kregen na een bepaalde periode minder uitbetaald of moesten zelfs afscheid nemen van hun vak. Sommige veiligheidsregio’s namen daarvoor al het heft in eigen hand, maar sindsdien erkennen alle veiligheidsregio’s de ernst van het probleem. Met de nieuwe PTSS-regeling als resultaat.
Geharde cultuur
Maar is die erkenning genoeg om psychische klachten binnen de brandweer terug te dringen? Misschien wel, maar dat geldt alleen voor de mensen die zich daadwerkelijk melden. Medewerkers die dat niet doen, worden vaak tegengehouden door de brandweercultuur.
Van Mil: “Het is bekend dat je lichaam in overlevingsstand gaat bij noodsituaties. Je krijgt focus op datgene wat je moet doen en daardoor verdwijnen heftige waarnemingen voor even naar de achtergrond. Maar dit is ook een beroepsgroep die gehard is. Deze mensen willen verantwoordelijkheid nemen en zijn loyaal naar hun werkgever, maar zullen ook niet zo snel om hulp vragen.”
“Je zit nou eenmaal in een omgeving waar mensen zichzelf makkelijk wegcijferen. Als ik aan een brandweerman vraag hoe hij zich voelt, kan hij zomaar zeggen ‘ik voel me niet oké, maar ik ga gewoon door.’ Als diegene daarna bijvoorbeeld een heftige reanimatie meemaakt en daar lang mee rondloopt, kunnen klachten verergeren.”
Tien jaar mentale klachten
Van Mil wijst ook op de opeenstapeling van heftige situaties – en daarmee ook de psychische klachten - waar brandweerlieden mee te maken hebben. “Je kan het vergelijken met het onder water drukken van een bal. Dat kost steeds meer kracht, maar is uiteindelijk niet meer vol te houden. Toch kunnen sommigen er zo tien jaar mee rondlopen.”
Het gebrek aan cijfers over mentale klachten binnen de brandweer helpt niet om het probleem bespreekbaar te maken. Een reden daarvoor is het grote aantal vrijwilligers, zo’n 19.000 van de 24.000 brandweerlieden in totaal. “Daardoor hebben we een hele grote groep niet inzichtelijk. Zo hebben zij geen exitgesprek zoals beroepsbrandweerlieden.”
Want ook dan blijkt er soms meer te schuilen achter de reden van vertrek. “In zo’n gesprek geven ze bijvoorbeeld aan dat ze geen plezier meer hebben in het vak, maar onbewust kunnen bepaalde heftige incidenten de oorzaak zijn. Maar voordat je dat boven water hebt, ben je al heel wat gesprekken verder.”
Open cultuur noodzakelijk
Naast de nieuwe PTSS-regeling worden zowel leidinggevende als uitvoerende medewerkers nu al getest op hun mentale gesteldheid bij de brandweer. “Binnen Rotterdam-Rijnmond krijg je eerst een psychologische test en kijkt een psycholoog mee bij bepaalde oefeningen. Daarnaast spreekt iedere brandweerman of -vrouw elke twee jaar een psycholoog. Dat zorgt voor meer bewustwording.”
De brandweer is op de goede weg, maar er zijn volgens Van Mil nog stappen te zetten. Vooral door verder te werken aan een zo open mogelijke cultuur. “We zien dat collega’s zich steeds meer open stellen en het zwijgen doorbreken. Als zij dit als positief ervaren, spreken zij erover met andere collega’s. Zo wordt het mentale aspect van het vak steeds breder gedragen.”
Maak jouw eigen website met JouwWeb